Blockchain w biznesie

Opracowania naukowe na temat aspektów technologii blockchain często posługują się skomplikowanymi technicznymi sformułowaniami, takimi jak - by wymienić tylko te najważniejsze - sieć rozproszona, sieć zdecentralizowana, DLT (distributed ledger technology), algorytm konsensusu, PoW (proof of work) albo PoS (proof os stake). Z tego względu często pozostaje skomplikowanym, wręcz niezrozumiałym elementem świata nowych technologii. W tym artykule postaram się w przystępny sposób odpowiedzieć na pytanie – czym jest blockchain?

Blockchain – rodzaj bazy danych

Technologia ta jest niczym innym jak rodzajem bazy danych. Z istoty pojęcia block chain, a więc łańcucha bloków wynika, że do tej bazy danych można przyłączyć kolejne bloki danych.

Istotą przyłączania kolejnych bloków jest brak możliwości usunięcia danych zapisanych wcześniej. Ponadto, bloki danych są powiązane ze sobą, w ten sposób, że każdy blok zawiera w sobie odwołanie do bloku poprzedniego - tzw. streszczenie jego zawartości określane jako „hash”. Dlatego nie ma możliwości modyfikowania danych w jakimś bloku bez modyfikacji wszystkich następujących po nim bloków. Z tego względu często blockchain określa się jako „nierozerwalny łańcuch bloków”.

Rozproszony charakter blockchain

Blockchain oprócz tego, że jest rodzajem bazy danych, charakteryzuje się rozproszeniem, czyli decentralizacją. Oznacza to, że każdy użytkownik (uczestnik) danego rozwiązania opartego o technologię blockchain ma kopię tego rozproszonego rejestru.

W odróżnieniu od rejestru scentralizowanego, nad blockchainem nikt nie sprawuje odgórnej kontroli. Nad zawartością rejestrów w blockchainie kontrolę sprawują wyłącznie użytkownicy systemu, z których każdy posiada do systemu stały dostęp, posługując się uzgodnionymi metodami zapisu kolejnych bloków, czyli metodami konsensusu (algorytmami konsensusu). Mówiąc inaczej, użytkownicy systemu uzgadniają między sobą zasady dodawania nowych danych do łańcucha bloków. Mogą to być np. wspomniane na wstępie:

dowód wykonanej pracy - proof of work (PoW);
albo dowód stawki proof os stake (PoS).

Wszyscy użytkownicy uzgadniają zatem zasady dodania dowolnej informacji do łańcucha bloków (zasady tzw. transakcji).

Równoczesny zapis transakcji w blockchain

Elementem odróżniającym blochkchain od innych typów rejestrów i rodzajów wymiany danych jest to, że informacje i dane zapisują się równocześnie u wszystkich użytkowników uczestniczących w wymianie informacji, inaczej niż ma to miejsce realizacji procesów biznesowych, polegających na wysyłaniu informacji pomiędzy uczestnikami, z wykorzystaniem scentralizowanych technologii informatycznych.

W technologii blockchain wykorzystuje się sieć wzajemnie ze sobą powiązanych węzłów, które wymieniają informacje i komunikują ze sobą bezpośrednio. W systemie scentralizowanym takie węzły wysyłałby dane do jednostki centralnej.

Zastosowanie rozproszonej technologii powoduje, że dane są jednocześnie zapisywane w wielu miejscach, a każdy użytkownik posiada własną kopię wszystkich danych systemu. Dlatego w przypadku awarii lub usunięcia jednego z węzłów dane pozostaną niezmienione i odporne na wszelkie zniekształcenia.

Przykłady zastosowania blockchain – trwały nośnik

Od początku istnienia blockchain jest wykorzystywany w finansach, ze względu na najważniejszą cechę tej technologii, czyli zapisywanie wszystkich transakcji biznesowych w technologii rozproszonej, w trwałym i nieprzerwalnym łańcuchu bloków. Prowadzi to do zwiększenia bezpieczeństwa transakcji finansowych. Technologia ta zapewnia więc realizację fundamentalnego celu każdej transakcji finansowej, a więc jej bezpieczeństwa.

Przykładem zastosowania technologii blockchain na dużą skalę w relacji z klientami pochwalił się już duży polski bank tworząc tzw. trwały nośnik w oparciu o technologię blockchain. Została ona wybrana do tego celu ze względu na jej cechy takie jak integralność zapisu i odporność na niepożądane ingerencje w strukturę bloków.

Blockchain został wykorzystany w tym wypadku jako trwały nośnik, ponieważ doskonale wpisuje się w wymagania stawiane trwałemu nośnikowi przez polskie regulacje prawne (między innymi definicje trwałego nośnika w aktach prawnych dotyczących usług płatniczych i kredytów konsumenckich). Technologia ta jest też zgodna z wymogami, jakie trwałemu nośnikowi stawiał Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Urząd już kilkukrotnie wydawał decyzje dotyczące pojęcia trwałego nośnika. Zdaniem Prezesa UOKIK za trwały nośnik może być uznana taka technologia, która zapewnia integralność, niezmienność autentyczność i nieusuwalność danych. Trwały nośnik powinien także umożliwić użytkownikowi przechowywanie informacji w niezmienionej postaci bez możliwości jednostronnej zmiany zapisanych w nim treści przez dostawcę.

Przewaga blockchain nad innymi rodzajami trwałego nośnika jest zatem oczywista i będziemy obserwować wzrost zainteresowania tym sposobem wykorzystania technologii. To jednak nie jedyny sposób wykorzystania technologii bloków w finansach.

Globalne trendy zastosowaniu blockchain w finansach - CBDC

Pierwszym, wartym odnotowania zjawiskiem w obszarze zastosowania technologii blockchain w finansach jest rozwój tzw. walut cyfrowych - central bank digital currency, CBDC, czyli instrumentów płatniczych emitowanych przez banki centralne.

Większość takich walut cyfrowych oparta jest właśnie na blockchainie. Waluty cyfrowe mają już niektóre kraje. Cyfrowego juana od 2014 r. wdrażają Chiny i już dziś już wiadomo, że chińska cyfrowa waluta należy do najbardziej zaawansowanych na świecie.

W niedawno opublikowanym raporcie dotyczącym zaangażowania światowych banków centralnych w tworzenie własnych CBDC, aż 80% banków-respondentów wskazało, że są zaangażowane w prace nad walutą cyfrową. Prace nad cyfrowym euro prowadzi też Europejski Bank Centralny.

Waluty cyfrowe – aktualne wyzwania

Tworzenie walut cyfrowych wiąże się z wieloma wyzwaniami, takimi jak:

tworzenie systemu płatności;
ustalenie, jakie typy płatności będą mogły być dokonywane z wykorzystaniem cyfrowej waluty;
ustalenie jakie mechanizmy płatności zostaną przyjęte.

Przed bankami centralnymi, stoją też wyzwania polegające na:

doborze odpowiedniej technologii, w której będzie stworzona waluta cyfrowa (trwają analizy, czy cyfrowe euro będzie oparte na blockchainie);
a także ustaleniu kwestii dostępu do transakcji wykonywanych walutą cyfrową przez użytkownika tej waluty.

Wiadomo, że technologia blockchain posłużyła do stworzenia kryptowalut takich jak Bitcoin czy Ethereum. Dziś obserwujemy jednak nie tylko rozwój kryptowalut, ale i usług finansowych z ich wykorzystaniem. Bardzo szybko rozwijającym się zastosowaniem technologii blockchain jest udzielanie pożyczek, zabezpieczonych przez kryptowaluty należące do pożyczkobiorcy. Już dziś istnieje wiele platform umożliwiających takie formy pożyczania.

Możliwe zastosowania blockchain

Innym obiecującym procesem biznesowym w bankowości i w finansach jest wykorzystanie blockchain w systemach rozliczeń i rozrachunków bankowych. Dotychczas zlecenia płatnicze są przetwarzane z wykorzystaniem scentralizowanej techniki przetwarzania SWIFT. Blockchain może z powodzeniem zastąpić ten model umożliwiając szybkie przetwarzanie i rozliczanie transakcji.

Technologia blockchain może przyczynić się też do poprawy procedur weryfikacji tożsamości i stosowania procesów KYC i AML w instytucjach finansowych, wspierając też procesy oceny zdolności kredytowej.

Kolejnymi zastosowaniami blockchain są zawieranie i rozliczania transakcji handlowych, a także przelewy peer-2-peer. Każda taka transakcja jest bezpośrednio rejestrowana w blockchain i nie wymaga procesu weryfikacji przez strony trzecie.

Blockchain w smart contracts

Bardzo istotnym obszarem, w którym wykorzystywana jest technologia blockchain jest zarządzanie dokumentami i zawieranie umów z wykorzystaniem tzw. inteligentnych kontraktów, smart contracts.

Smart kontrakty zawierane i wykonywane są automatycznie, po spełnieniu się warunków określonych przez strony transakcji, które zostały uzgodnione jako warunki wejścia w życie kontraktu.

Ten sposób zawierania umów ma niezaprzeczalne zalety, takie jak:

transparentność;
automatyzacja;
szybkość zawierania umów.

Bezsprzecznie zaletą smart kontraktów jest też oszczędność, bo ich zawieranie nie wymaga udziału stron trzecich. Niestety w polskim systemie prawa można zrównać je, co najwyżej z umowami zawieranymi elektronicznie, nie spełniają one wymogów dla uznania ich za akt notarialny.

Blockchain w tokenizacji

Bardzo istotnym zastosowaniem technologii blockchain, o którym nie należy zapominać jest tokenizacja. W dużym uproszczeniu mówiąc tokenizacja to cyfryzacja jakiegoś dobra z wykorzystaniem technologii blockchain. Dziś tokenizować możemy niemal wszystkie dobra.

Tematyce tokenizcji, jako zagadnieniu towarzyszącemu wirtualizacji obrotu gospodarczego i rozwoju metawerse przyjrzę się bliżej w kolejnych odsłonach cyklu na temat blockchain.

Blockchain - podsumowanie

Technologa blockchain niewątpliwie stwarza ogromne szanse rozwoju branży usług finansowych, ale nie tylko. Niezaprzeczalne korzyści płynące z jej stosowania są siłą napędową do rozwoju tego typu projektów. Należy spodziewać się, że większość instytucji finansowych podejmie działania wdrożeń opartych na technologii blockchain.

W Polsce, za wyjątkiem pewnych regulacji dotyczących prostej spółki akcyjnej, które przewidują, że rejestr akcjonariuszy tej spółki może być prowadzony w postaci elektronicznej w formie rozproszonej i zdecentralizowanej bazy danych, brakuje regulacji odnoszących się do technologii blockchain, jednak pomimo tego przedsiębiorcy coraz odważniej sięgają po rozwiązania biznesowe oparte o technologię łańcucha bloków w rozmaitych dziedzinach gospodarki. Śmiało można powiedzieć, że blockchain jest dziś elementem rewolucji technologicznej.

Autorka: Monika Macura, radca prawny