Rynek crowdfundingu reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1503 z dnia 7 października 2020 r. w sprawie europejskich dostawców usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) 2017/1129 i dyrektywę (UE) 2019/1937 (dalej: „Rozporządzenie”), oraz Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (dalej: „Ustawa”). Zakresem powyższych aktów objęty jest również crowdfunding dłużny, polegający na kojarzeniu przez dostawcę usług finansowania społecznościowego (dalej: „Platforma”) osób szukających pożyczki z osobami wyrażającymi wolę jej udzielenia.

Kto może prowadzić platformę?

Rozporządzenie zezwala na prowadzenie Platformy wyłącznie podmiotom posiadającym osobowość prawną, więc m. in. spółkom kapitałowym – spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, spółce akcyjnej czy prostej spółce akcyjnej.

Właściciele Platform zobowiązani są nie tylko do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie świadczenia usług finansowania społecznościowego i wpis do odpowiedniego rejestru, lecz również do utworzenia wewnętrznych procedur wskazanych w Rozporządzeniu, w tym m. in.:

• programu działania, określającego rodzaje usług finansowania społecznościowego świadczonych przez Platformę;
• opisu ryzyk operacyjnych;
• opisu planu ciągłości działania;
• procedury rozpatrywania skarg przez klientów;
• procedury outsourcingu, kontroli i ochrony systemów przetwarzania danych.

Ponadto właściciel Platformy powinien spełniać wskazane w Rozporządzeniu wymogi ostrożnościowe, a więc dysponować w każdym momencie środkami ochrony w kwocie równej co najmniej wyższej ze wskazanych kwot 25 000 EUR oraz kwocie ¼ kosztów pośrednich w poprzednim roku, podlegającej corocznemu przeglądowi, która obejmuje koszt obsługi pożyczek przez trzy miesiące w przypadku gdy Platforma ułatwia również udzielanie pożyczek.

Jeżeli Platforma funkcjonuje przez okres krótszy niż 12 miesięcy, do obliczania stałych kosztów pośrednich można wykorzystać prognozowane dane szacunkowe.

Ochrona inwestora niedoświadczonego

Rozporządzenie otacza szczególną opieką tzw. inwestora niedoświadczonego, w stosunku do którego właściciel Platformy ma liczne obowiązki związane m.in. z pozyskaniem informacji na temat jego wiedzy o inwestowaniu, jego dotychczasowych inwestycjach, a także w zakresie zobowiązania takich inwestorów do przeprowadzenia symulacji ich zdolności do ponoszenia strat, obliczonej jako 10% wartości ich majątku netto.

Finalnie, w przypadku dokonywania inwestycji przez inwestora niedoświadczonego w kwocie przekraczającej 1000 EUR albo 5% wartości jego majątku netto, właściciel Platformy powinien również:

• ostrzec inwestora niedoświadczonego o ryzyku;
• otrzymać od inwestora niedoświadczonego wyraźną zgodę oraz dowód, że ten rozumie daną inwestycję i związane z nią ryzyka.

Procedury w zakresie stosowania wymogów dotyczących inwestorów niedoświadczonych powinny zostać dołączone do wniosku o udzielenie zezwolenia na prowadzenie działalności jako dostawca usług finansowania społecznościowego.

Crowdfunding dłużny a kredyt konsumencki

Warto pamiętać, że Rozporządzenie nie obejmuje swoim zakresem usług finansowania społecznościowego w sytuacji, gdy pożyczkobiorcą jest konsument.

W takim wypadku istnieje ryzyko obowiązku dostosowania działalności Platformy pod regulacje wynikające z Ustawy o kredycie konsumenckim. I choć pośrednik – a więc w tym przypadku właściciel Platformy – nie ponosi odpowiedzialności za umowę pożyczki, w której zawarciu pośredniczy, fakt obowiązku podlegania pod rygor Ustawy o kredycie konsumenckim będzie wiązał się z koniecznością uwzględnienia jej przepisów chociażby przy opracowywaniu procesu zawierania umowy kredytu konsumenckiego za pośrednictwem Platformy.

Warto również pamiętać, że do udzielania kredytu konsumenckiego uprawnione są jedynie instytucje pożyczkowe wpisane do rejestru instytucji pożyczkowych, prowadzonego przez KNF, co znacznie zmniejsza liczbę użytkowników Platformy, która zdecydowałaby się na świadczenie usług w zakresie pośrednictwa w udzielaniu kredytów konsumenckich.

Pochodzenie środków na udzielanie kredytów konsumenckich

Kolejnym problemem na gruncie Ustawy o kredycie konsumenckim jest art. 59ca ust. 1, który wszedł w życie 18 grudnia 2022 r.

Zgodnie z tym przepisem środki przeznaczane na udzielanie kredytów konsumenckich przez instytucje pożyczkowe nie mogą pochodzić z działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych.

Problemy definicyjne

Niestety polski ustawodawca nie zdecydował się na zdefiniowanie, czym właściwie jest gromadzenie środków pieniężnych. Uzasadnienie do tzw. ustawy antylichwiarskiej, zawierającej przepisy nowelizujące m. in. Ustawę o kredycie konsumenckim również nie odnosi się do tego problemu. W związku z tym, powyższą frazę można interpretować na dwa sposoby:

• wąski, związany z produktami takimi jak: fundusze, obligacje, lokaty, etc.;
• szeroki, obejmujący każdą formę przechowywania, a następnie przeznaczania środków pieniężnych pochodzących od osób fizycznych na udzielanie kredytów konsumenckich.

Wobec braku precyzyjnych przepisów w powyższym zakresie, a także braku stanowiska organu nadzoru (KNF), należy mieć na względzie ryzyko, że w praktyce przyjmie się szersza definicja gromadzenia środków pieniężnych innych osób fizycznych.

To z kolei może oznaczać, że udzielanie przez osoby fizyczne pożyczek w celu przeznaczenia ich na udzielenie kredytu konsumenckiego przez instytucje pożyczkowe będzie stanowić rodzaj zakazanego ustawowo gromadzenia środków.

Właściciel Platformy powinien w takim wypadku wprowadzić dodatkową wewnętrzną procedurę w zakresie weryfikacji pochodzenia środków, z których pożyczkodawcy będą zamierzali udzielać kredytu konsumenckiego.

Czy Rozporządzenie zaspokaja zapotrzebowanie rynku w zakresie regulacji?

Uregulowanie rynku crowdfundingowego było nieuniknione z uwagi na stale rosnącą popularność takiego sposobu pozyskiwania kredytów. O tym, czy wprowadzone regulacje są adekwatne do zapotrzebowania rynkowego, zadecydują najbliższe lata, po utrwaleniu praktyki podmiotów rynku crowdfundingowego oraz działań organu nadzoru.

Warto pamiętać, że aktualnie trwa okres przejściowy, w którym państwa członkowskie UE są zobowiązane do wdrożenia przepisów Rozporządzenia do krajowych systemów prawnych. Polska przyjęła stosowną ustawę w lipcu 2022 r. Ponadto, do 10 listopada 2023 r. właściciele Platform zobowiązani są do uzyskania zezwolenia od KNF na prowadzenie działalności polegającej na świadczeniu usług finansowania społecznościowego. Po bezskutecznym upływie tego terminu należy bezwzględnie zakończyć działalność Platformy. Za działanie Platformy bez stosownego zezwolenia grozi kara do 5 mln EUR.