Na 14 września 2022 r. Sejm zaplanował drugie czytanie tzw. ustawy antylichwiarskiej, zmieniającej Ustawę o kredycie konsumenckim z 12 maja 2011 r. Tytułem przypomnienia – pierwsze czytanie ustawy odbyło się 26 stycznia 2022 r., a dotychczasowy przebieg procesu legislacyjnego dostępny jest na stronie sejmu pod adresem. Z dużym prawdopodobieństwem ustawa w proponowanym kształcie zostanie przyjęta w Sejmie, dlatego zachęcam do zapoznania się z drugą częścią artykułu na temat najważniejszych założeń tej ustawy.

Główne obszary zmian

Jak sygnalizowałam w pierwszej części artykułu, ustawodawca przewiduje zmiany w następujących obszarach kredytu konsumenckiego:

1. koszty kredytu konsumenckiego;
2. zasady dokonywania oceny zdolności kredytowej pożyczkobiorców;
3. definicja instytucji pożyczkowej;
4. wymogi prawne dla prowadzenia działalności pożyczkowej;
5. zasady i sposób wykonywania nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi.

W pierwszej części artykułu, który również dostępny jest na naszym blogu, omówiłam kluczowe zmiany dotyczące maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu oraz zasad dokonywania oceny zdolności kredytowej.

W tym artykule omówię wpływ nowelizacji na wymogi prawne stawiane instytucjom pożyczkowym, oraz zmiany w zasadach wykonywania nadzoru nad tą branżą. Przyjrzymy się także nowej definicji instytucji pożyczkowej.

Jak zmieni się definicja instytucji pożyczkowej?

Według aktualnego brzmienia tej definicji, instytucją pożyczkową jest przedsiębiorca, udzielający kredytów konsumenckich, inny niż:

• bank krajowy,
• bank zagraniczny,
• instytucja kredytowa lub jej oddział,
• spółdzielcza kasa oszczędnościowo – kredytowa lub SKOK,
• a także inny niż podmiot, którego działalność polega na udzielaniu kredytów konsumenckich w postaci odroczenia zapłaty ceny lub wynagrodzenia na zakup oferowanych przez niego towarów i usług.

Wedle powyższego, aktualnie instytucją pożyczkową jest każdy pożyczkodawca, który nie kwalifikuje się do żadnej z wymienionych kategorii, a więc taki który nie jest bankiem, instytucją kredytową itp.

Nowe kategorie podmiotów które nie zostaną uznane za instytucje pożyczkowe

Nowelizacja do powyższego wyliczenia dodaje kolejne kategorie podmiotów, których nie nazwiemy instytucjami pożyczkowymi a zatem instytucją pożyczkową nie będzie taki podmiot, który działa jako:

• krajowa instytucja płatnicza;
• mała instytucja płatnicza;
• krajowa instytucja pieniądza elektronicznego;
• unijna instytucja płatnicza lub unijna instytucja pieniądza elektronicznego, w zakresie, w jakim udziela kredytu płatniczego, o którym mowa w ustawie o usługach płatniczych.

Zmieniona definicja precyzuje, że instytucją pożyczkową nie jest kredytodawca (krajowa instytucja płatnicza, mała instytucja płatnicza, krajowa instytucja pieniądza elektronicznego, unijna instytucja płatnicza lub unijna instytucja pieniądza elektronicznego), który udziela kredytu płatniczego służącego wykonywaniu transakcji płatniczej w celu świadczenia usługi płatniczej.

Funkcja porządkująca

Ta zmiana w definicji porządkuje praktykę rynkową, gdyż dotychczas instytucje udzielające kredytów płatniczych wpisywały się na listę instytucji pożyczkowych, przez wzgląd na udzielanie kredytu płatniczego konsumentom. Po wejściu w życie nowelizacji taki obowiązek zostanie zniesiony.

Zmiany w definicji instytucji pożyczkowej można upatrywać w tym, że ustawa obejmuje instytucje pożyczkowe nadzorem KNF, podczas gdy instytucje płatnicze takim nadzorem są już objęte. Różnice w zasadach sprawowania nadzoru nad instytucjami pożyczkowymi a płatniczymi są znaczące (nadal wydaje się, że to instytucje płatnicze są objęte nim w szerszym zakresie). Zatem powyższe domknięcie definicji wydaje się być uzasadnione.

Nowe zasady prowadzenia działalności w charakterze instytucji pożyczkowej

Nowelizacja wprowadza nowe zasady prowadzenia działalności w charakterze instytucji pożyczkowej. Dotychczas taką działalność można było wykonywać w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej z kapitałem zakładowym minimum 200.000 złotych.

Nowe przepisy zaostrzają wymogi, które muszą spełnić instytucje aby rozpocząć prowadzenie działalności pożyczkowej, ponieważ przewidują, że instytucja pożyczkowa może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej albo w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której ustanowiono radę nadzorczą. Minimalny kapitał zakładowy instytucji pożyczkowej ma wnosić 1 milion złotych, a więc będzie pięciokrotnie wyższy niż dotychczas. Nie zmieniają się wymogi w zakresie niekaralności członków zarządu, rady nadzorczej i prokurentów instytucji pożyczkowych.

Ograniczenia dla prowadzenia działalności pożyczkowej

Ustawa wprowadzi również ograniczenia dla prowadzenia działalności pożyczkowej w ramach transgranicznej swobody usług. Podmiot, który zamierza prowadzić tą działalność musi spełniać te same wymogi w zakresie korporacyjnym, które stawiane są spółkom polskim (a więc mieć osobowość prawną odpowiadającą polskiej spółce z o.o. lub akcyjnej oraz kapitał zakładowy w wysokości min. 1 miliona złotych, a członkowie organów spółki muszą mieć nieskazitelną kartotekę karną). Podjęcie działalności pożyczkowej na terenie Polski wymagać ma powiadomienia KNF. Ścieżka wejścia na rynek polski instytucji unijnej zostanie zbliżona do wymogów stawianych instytucjom płatniczym i stosowanej na rynku regulowanym paszportyzacji usług.

Działania adaptacyjne

Co więcej nowelizacja zobowiązuje działające na rynku instytucje pożyczkowe do przeprowadzenia procesów dostosowawczych do nowych wymogów.

Okres wskazany ustawą jest stosunkowo krótki. Projekt ustawy, w dniu publikacji na stronach internetowych Sejmu – a więc 26 stycznia 2022 r. zakładał obowiązek dostosowania się w terminie do 31 grudnia 2022 r., zatem w okresie krótszym niż rok. Prace w sejmie przedłużają się, wydaje się więc że termin na dostosowanie się nie będzie przypadał 31 grudnia 2022 r., ale należy spodziewać się, że jeszcze w 2023 r. wszystkie instytucje będą musiały się dostosować do wymogów ustawowych.

Sankcją za niedostosowanie się będzie wykreślenie z rejestru instytucji pożyczkowych. Postępowanie nadzorcze będzie prowadzone zgodnie z ogólnymi regułami postępowania administracyjnego, zatem wykreślenie z rejestru będzie miało charakter trwały i nieodwracalny, i będzie przekreślać możliwości świadczenia usług pożyczkowych przez daną instytucję.

Znaczne ograniczenia w pozyskiwaniu środków na prowadzenie działalności pożyczkowej

Bardzo dotkliwym dla branży pożyczkowej novum jest ograniczenie w pozyskiwaniu kapitału na udzielanie kredytów konsumenckich.

Nie będzie on mógł pochodzić z gromadzenia środków pieniężnych innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w tym z emisji obligacji lub innych instrumentów dłużnych oraz ze źródeł nieudokumentowanych.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu, zakazane będzie finansowanie działalności pożyczkowej z finansowania społecznościowego (crowdfudingu) a także, co jest bardzo bardzo popularnym sposobem pozyskiwania finansowania – z emisji obligacji.

Znacznie ograniczono również możliwość pozyskiwania środków na działalność pożyczkową z kredytów.

Ustawa utrudnia także możliwość pozyskania środków od podmiotów powiązanych, ponieważ przewiduje, że zaciągnięcie pożyczki na finansowanie działalności pożyczkowej możliwe jest tylko w przypadku gdy podmioty te nie gromadzą środków pieniężnych z obligacji ani finansowania społecznościowego.

Nadzór nad branżą pożyczkową

Dotkliwą zmianą dla branży pożyczkowej będzie też wprowadzenie nadzoru KNF.

Ustawodawca, w związku z objęciem instytucji pożyczkowych nadzorem, wprowadza obowiązek sporządzania kwartalnych i rocznych sprawozdań z działalności, które obejmować mają informacje na temat:

• przychodów z działalności pożyczkowej;
• źródeł finansowania tej działalności;
• liczby udzielonych kredytów konsumenckich, ich strukturze i wartości.

Nie jest to jednak jedyny obowiązek, jaki KNF nałoży na branżę pożyczkową. W ramach działań nadzorczych organ będzie mógł żądać przekazania informacji, danych lub dokumentów, niezbędnych do oceny, czy spółka prowadzi działalność pożyczkową zgodnie z ustawą a także wydawać zalecenia dotyczące prowadzenia działalności pożyczkowej.

Kary w gestii KNF

Ustawa wprowadza też możliwość nałożenia przez KNF kar na instytucje pożyczkowe oraz członków ich organów, a nawet uprawni KNF do wykreślenia instytucji pożyczkowej z rejestru instytucji pożyczkowych.

Kary pieniężne, które będzie mogła nakładać KNF za prowadzenie działalności niezgodnie z postanowieniami ustawy są bardzo wysokie, bo wynoszą do 15 milionów złotych w przypadku kary nałożonej na instytucję pożyczkową, i do 150 tysięcy złotych w przypadku kary nałożonej na członka zarządu.

Ustawa wprowadza również odrębną od powyższych kategorię kar, a mianowicie za podawanie Komisji Nadzoru Finansowego informacji niezgodnych ze stanem faktycznym albo w inny sposób wprowadzających w błąd. Karze w wysokości do 1 000 000 złotych będzie podlegać osoba, która w organizacji została wyznaczona jako odpowiedzialna za podanie tych danych.

Odpowiedzialność za działania pośredników

Wśród zmienionych zasad odpowiedzialności instytucji pożyczkowej za prowadzony biznes wyróżnić należy także odpowiedzialność za działania jej pośredników, w tym za żądanie od klientów odsetek lub opłat pozaodsetkowych wyższych niż dopuszczalne przepisami.

Ten zapis ma za zadanie wyeliminować działania prowadzące do naliczenia klientom wyższych opłat niż maksymalne dopuszczalne ustawą w tych przypadkach, gdy takie opłaty naliczane są przez pośredników.

Co na to zainteresowani?

Przepisy budzą ogromne kontrowersje w branży pożyczkowej. Stoją na niskim poziomie legislacyjnym, są niespójne, posługują się terminami niejasnymi lub żargonowymi.

W wielu miejscach nakładają na instytucje pożyczkowe obowiązki, jakie nie występują w innych państwach członkowskich (bo nie wynikają z dyrektywy o kredycie konsumenckim) i są niewspółmierne skali działalności tych instytucji. Interpretacja i stosowanie nowych przepisów z pewnością nie będzie łatwa.

Sytuacja jest tym bardziej niepokojąca, że w związku z aktualną sytuacją gospodarczą i bardzo wysoką inflacją, zainteresowanie kredytami konsumenckimi z pewnością będzie spore.